This site offers materials from Bende, Katavi Region, Tanzania
IRC & LingDy 2 ILCAA, Tokyo University of Foreign Studies

Unit 10

Suula jye ekumi

Misilo sya Sihugho sya Bhughalabha / Miiko ya Bugalaba

Misilo sya sihugho sya kumwetu kuBhughalabha ni singi nkana. Sili kabhila singi. Ndikwisumbulila ne enyene. Uune ndi “Muswabhantu.” Nfuukiile haahoe. Iisiina lya “Muswabhantu” ni isiina lya mughabho lyobhanjiliike lyobhakoonjita bhahalugho. “Muswabhantu” ni mughabho ghukoobha ghwikeele mwisibha lya mansi ghaa mumonga. Uune njili kweko, leelyo iisiina kunyaaghila haleelyo iisibha, ni musilo.

Musilo ghwa bhubhili kuMughalabha gho ghonse ni ghwa mwitabhaami, no musosi ghwe ejimilo ghwa Mbabhala. Tebhakoojingilamo mwitabhaami, no kughutanda musosi ghwa Mbabhala ni musilo. Bhukoohela bheene ni bhaana bhaseesyo-sihugho.

Musilo ghwa bhutatu ni ghwa “Kamukasa.” Kamukasa ni kasabha kakoobha keekeele kumanyi ghaa fiti no kubhwasi. Mughalabha gho ghonse kubha ghaakalya ni kufwa.

Musilo ghwa bhune kuhalya haBhughalabha ni hamughabho ghwa “Kalomo.” Haaho haKalomo ni hasiti sikulu sya limasaka. Simesile munsila jya kuja kuTanganyiika jya Kalya hambalimbali no musosi ghwa Mbabhala. Ghoogho ni mughabho mukali nkana kumuntu gho ghonse, ninga na sili nyene sihugho seesyo. Kubha ghaafikaho mpaka ghaamoola bhwasi, ghaajooja nkata ghaajighana fisogha. Kundi ghaajipatika heetabhi lya siti seesyo. No kooku naali kulumba fihando fyahensile kulingana no lwendo lwaje lwajiliile. Bhusila kwila teetyo, teghwakapate fyojiliile.

Miiko ya nchi yetu ya Bugalaba ni mingi sana. Iko ya aina nyingi. Nikianza na mimi mwenyewe. Mimi ni “Muswabhantu.” Nimezaliwa hapohapo. “Muswabhantu” ni jina la mzimu walilonipangia na wananiita watu wa nyumbani. “Muswabhantu” ni mzimu ambao huwa unakaa kwenye dimbwi kubwa la maji au mwenye mto. Mimi niliyepangiwa jina hilo, siwezi kuoga hapo penye hilo dimbwi. Ni mwiko.
Mwiko wa pili kwa Mgalaba ye yote ni wa kwenye “Iitabhaami” na mlima wa “Iijimilo” wa Mbawala. Hawaingii mle msituni na kupanda mlima wa Mbawala. Ni mwiko kwa kuwa wao ni wazawa wa nchi hiyo.
Mwiko wa tatu ni “Kamukasa.” Kamukasa ni chura ambaye anakaa kwenye majani ya miti na kwenye nyasi. Mgalaba ye yote kama akimla chura, anakufa.
Mwiko wa nne wa pale Bugalaba upo penye mzimu wa “Kalomo.” Hapo Kalomo pana mti mkubwa unaitwa Masaka (aina ya mti). Umeota njia ya kwenda Ziwa Tanganyika ya Kalya, pembeni pembeni mwa mlima wa Mbawala. Huo ni mzimu mkali sana kwa mtu ye yote hata kama sio wa nchi hiyo. Akifika hapo, lazima ang’oe majani, atengeneze kata na kuikunja vizuri. Halafu anaipachika kwenye tawi la mti huo. Na huku ananuia maneno anayoyataka kulingana na safari yake anayoendea. Bila kufanya hivyo, hutapata unavyoendea.

Maghambo mahya /Msamiati

bhukoohela	kwa sababu, kwa kuwa
-ghana nkata	-kunja kata
iijimilo	sehemu ya mtemi anamopewa cheo cha kimila, makao makuu
iisibha, masibha	dimbwi kubwa, madimbwi makubwa
iitabhaami	mwitu/msitu wa kuzikia watemi
-jilika	-panga jina
kasabha, tusabha	chura, vyura
limasaka / masaka	aina ya mti
-lumba fihando	-nuia maneno ya matambiko
-mela	-ota

Masembe ghaa Tanganyiika /Samaki wa Tanganyika